İlk Türk yapımı traktör 1963'te Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarım Makineleri Bölümü'nde, yani o zamanki adıyla Zirai Kuvvet Makineleri Kürsüsü'nde Prof. Dr. Hamit Demirtaş önderliğinde, Doç. Dr. Süleyman Kadayıfçılar ve Asistan Dr. Gazanfer Hazardın tarafından yapıldı.
KENDİ İMKANLARIYLA FİNANSE ETTİLER
Üç başarılı Türk mühendis kendi imkânlarıyla finanse ettikleri traktöre isimlerinin baş harflerinden oluşan HSG ismini verdiler. 'Devrim' arabaları ile aynı kaderi paylaşan HSG'den yalnızca iki adet üretilebildi. Seri üretimi yapılamadığı için tıpkı 'Devrim' gibi yapıldığı yerde yıllarca bekledi. HSG traktörü Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarım Makineleri Bölümü'nün müzesinde sergileniyor.
TARİHİ DÖNEMEÇ DEĞERLENDİRİLEMEDİ
Hemen hemen aynı dönemlerde hayata geçirilen Devrim ve HSG, dönemin siyasal ortamı elvermediği için seri üretim aşamasına geçemedi ve Türk makine sanayi açısından tarihi bir dönemeç olacakken, 'HSG ve Devrim' müzeleri süsleyen bir nesne olmaktan öteye geçemedi.
Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarım Makineleri Bölümü'nün müzesinde sergilenen traktörlerin hikâyesini HSG'nin yapımında bulunan ve hayatta kalan son mühendis Gazanfer Hazardın, 2011 yılında atolye dergisine anlattı. 2011 yılında yayınlanan söyleşide Hazardın, HSG ile ilgili hatıralarını şu şekilde dile getirdi.
2 YILDA BİTİRDİK
“1961 -1963 yılları arasındaydı. Hocalarım projeyi bana açtıklarında çok heyecanlanmıştım, hemen kabul ettim. Tabi ki bu proje hocalarımı da çok heyecanlandırıyordu. Hemen harekete geçtik. Her gün üzerinde konuşup, nasıl bir yol izleyeceğimizle ilgili kararlar alıyorduk. Projeyi hazırlarken büyük ve gösterişli bir traktör yerine küçük, prototip model iki tane traktör üretmeye karar verdik ve projeyi çizme aşmasına geçtik. Sonra da bu süreci montaj aşaması izledi. Projeyi çizmeye başlamamızdan traktörü sahaya indirmemize kadar geçen süre 1,5-2 yılı buldu. Hazırlamış olduğumuz traktörler saatte 20 km/saat hıza ulaşabiliyordu."
MALZEMELERİMİZİ KENDİMİZ YAPTIK
Yaklaşık iki yıl üzerinde çalıştıkları projeye çok emek verdiklerini, sistemli ve planlı bir çalışma disipliniyle sonuca ulaşabildiklerini belirten Gazanfer Hazardın, sözlerini şöyle sürdürüyor: “Bu zaman diliminde başaracağımıza inananlar olduğu gibi, başaramayacağımızı düşünenler de vardı. Bizim de umutsuzluğa kapıldığımız zamanlar oldu. Çok zor zamanlar geçirdik. Ama çalışma sistemimizden asla taviz vermedik. Bu yüzden işler genellikle istediğimiz gibi gitti."
KOLAY OLMADI AMA NİHAYETİNDE BAŞARDIK
Makine-kimya ile koordineli çalıştıklarını ifade eden Hazardın; “İşin büyük bir kısmı mühendislik aşamasıydı. Zamanımızın çoğu bu aşamada geçti. Geri kalan kısımlarla ilgili olarak makine-kimyadan destek alıyorduk" diyor. Projenin finansal boyutu ile ilgili olarak ise şunları kaydediyor: “Biz bu dönemde çok para harcamamaya çalıştık. Paramızı idareli kullanmak için kendi malzemelerimizi kendimiz yapıyorduk. Nihayetinde başardık da. Kolay olmadı; cebimizden çok para harcadığımız zamanlar da oldu ama değdi. Verdiğimiz emeklerin karşılığını hiçbir zaman tam olarak alamasak da bizim için en kıvanç verici olan yola çıktığımız hedefi başarı ile tamamlamış olmaktı."
CUMHURBAŞKANI HSG'Yİ DENİYOR
Büyük uğraşlar verilerek hazırlanan HSG traktörlerinin yapımı sonunda bitti. İki adet üretilen traktörler Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi'nin bahçesinde denenmek üzere indirildiği gün traktörlerin başında olan ve yaşananlara canlı şahitlik eden Hazardın o dakikalarla ilgili şunları söylüyor: “Traktörleri denemek üzere bahçeye indirdiğimiz gün ağır bir misafirimiz vardı. Tabi hepimiz çok heyecanlıydık. Dönemin Cumhurbaşkanı Cemal Gürsel HSG traktörünü denemek üzere alandaydı. Cumhurbaşkanımızın oldukça meraklı olduğu halinden belliydi. İşte o gün ne kadar büyük bir iş başardığımızı anladım."
SİYASİ ATMOSFER ENGEL OLDU
Traktörlerin yapımı planlandığı üzere hayata geçirildi, denendi, hatta birkaç defa kullanıldı fakat hiçbir zaman seri üretim yapılamadı. Traktör sayısı sadece ikiyle sınırlı kaldı. Gazanfer Hazardın bu durumu şu şekilde açıklıyor: “Bilindiği üzere 1960 yılında bir darbe gerçekleşti ve Cemal Gürsel, Menderes Hükümeti'ne el koydu. Siyaset çok karışık bir hal almıştı. O zamanki idarenin geçici olması bu projenin devamının getirilememesinde en önemli faktördür."
TÜRKİYE ÇOK FARKLI NOKTALARDA OLACAKTI
Bu projenin hakkettiği değerinin bu olmadığını ifade eden Hazardın; “O zamanki hükümet kalıcı bir hükümet olsaydı ve destek verseydi hem bizim projemiz, hem de Türkiye şu anda çok farklı noktalarda olacaktı" diyor.
PROJEMİZİN SAHİPLENİLMESİNİ BEKLEDİK
Gazanfer Hazardın 'Devrim' otomobilleri ile 'HSG' traktörlerinin hikâyesini birbirine çok benzetiyor. Hemen hemen aynı tarihlerde hayata geçirilen bu iki projenin hiçbir zaman hak ettiği değeri göremediğini ısrarla vurguluyor: “Bu iki proje de aynı nedenle seri üretime geçemedi. Darbe olmasaydı sonuç çok farklı olabilirdi. Türk sanayi başka bir noktaya ulaşabilirdi. Her iki proje de ülkemiz için yapılmış ama her iki proje de bir türlü istediği istikrarı yakalayamamıştır. HSG traktörleri kimi kesimlerce sürekli takdir edildi ve devamının getirilebilmesi için çaba gösterildi, kimi kesimlerce de aşırıya kaçmakla, gereksizlikle suçlandı."
BİZ ÇOK ŞEY İSTEMEDİK
Gazanfer Hazardın bu konuda olumlu düşünenlere teşekkürlerini iletirken olumsuz düşünenlere de sert tepki gösteriyor. Hazardın; “Biz bu proje için gecemizi gündüzümüze kattık, büyük uğraşlar verdik. Karamsar olduğum anlarda Hamit ve Süleyman hocalarım bana hem moral verdiler, hem de güven aşıladılar. Bu yüzden onlara şükran borçluyum. HSG traktörlerinde hiçbir zaman fanteziye kaçmayı düşünmedik ve kaçmadık da. Biz sadece bu programın sahiplenilmesini bekledik. Biz çok şey istemedik" diyor.
Türk Sanayii açısından, tarihi bir dönemeç olacakken, bir darbenin gölgesinde kalan ve esasında yapıldığı dönem ve yapılış hikâyesi ile bir 'devrim' niteliği taşıyan HSG projesi maalesef Türk ekonomisine kazandırılamadı. 50 yıl önce yapılan traktörler, 54 yıldır yapıldıkları yerde bekliyor. Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarım Makineleri Bölümü'nün müzesinde sergilenen traktörlerin bakımı okul yönetimi tarafından periyodik olarak gerçekleştiriliyor.
