****Bakanlığın, 2023 Yılı Bütçe Kanunu Teklifi Türkiye Büyük Millet Meclisi Genel Kurulunda 9.12.2022 Cuma Saat: 11.00’ de görüşülüyor.

***Bakanlıkların bütçesi üzerinde konuşmak için bilgi birikimi gerekmektedir.

****Bütçe, uluslararası standartlara (GFS: Government Finance Statistics) uygun olarak Analitik Bütçe Sınıflandırması ile hazırlanır. Bunu bilmeyenler rakamları yorumlayamazlar. Genellikle bürokratların verdiği bilgi notları okunur.

**Bütçenin her aşaması, ilgili paydaşlar tarafından bilinmelidir. Bütçe ülkemizin geleceğidir.

**Kamuda bütçenin yasal dayanağı “5018 Sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu’ dur”

Türkiye’ de bütçeler 3 yıllık hazırlanır. Ancak her yıl bütçe kanunu meclisten geçer. Yani Bütçe Kanunu, tek yıllık bir kanundur. 

Bütçesini bilmeyen başarılı olabilir mi?

***Bütçede 05, 06, 07, 08 nedir?

***Arasında nasıl bir fark vardır?

***Örneğin; tarımsal destekleme ile tarımsal hibe arasında nasıl bir fark vardır ve ödenekleri nereye ve neden kodlanır?

Tarım ve Orman Bakanlığının, 2023 Yılı Bütçesi Ödenek Teklif Tavanı 80.295.454.000 TL olup, Cari Transferlerin (05) 55.600.563.000 TL, Sermaye Giderlerinde (06) 3.300.000.000 TL, Sermaye Transferlerinde (07) 505.952.000 TL’ dir. Toplam yatırım teklif tavanı ise (06+07) 3.805.932.000  TL’dir.

****Tarımsal desteklemelerle ilgili ödenekler “05” yani Cari Transferlere kodlanır. İkinci düzeyde kodu ise; 05.4 “Hane Halkına Yapılan Transferler” dir. Burada ayrılan tarımsal desteklemeler için ayrılan ödenekte yaklaşık 54 Milyar TL’ dir.

***Tarımı desteklemek amacıyla 2006 yılında çıkan Tarım Kanununun 21. Maddesindeki “Bütçeden ayrılacak kaynak, gayrisafi millî hasılanın yüzde birinden az olamaz” hükmüne rağmen diğer yıllar olduğu gibi bu yılki bütçe teklifinde tarımsal destekler % 1’in altında kalmıştır. Burada 2023 yılı gayrisafi yurt içi hasılasını dikkate alındığında %1 çok altındadır. Hiçbir yılda bunun üzerinde olmamıştır.

Ayrıca, “Tarımsal Desteklemelerle ilgili Cumhurbaşkanlığı Kararlarına”, bakıldığında yasal dayanağı 5488 sayılı Tarım Kanunun 19 uncu maddesidir.

Bu nedenle, Tarım Kanuna göre tarımsal desteklemeler ile belirtilen 2022 yılı için 39,2 milyar lira ve 2023 için ayrılan 54 milyar liradır.

Yukarıda belirttiğim Tarım Kanunun ilgili maddesine bakıldığında;

Toprak Mahsulleri Ofisi'nin alımlarla ilgili izlediği politika, Ziraat Bankası marifetiyle kullandırılan krediler, sulama yatırımlarından arazi toplulaştırması gibi kuruluşların ödenekleri bu konu içerisinde yer alır diye bir ifade bulunmadığı gibi yasal dayanağı da “Tarım Kanunu” değildir. 

Zaten Tarım ve Orman Bakanlığının Bütçesinde tarımsal desteklemeler için ayrılan ödeneğin kodu bellidir. Yasal dayanağı Tarım Kanunu’dur. Tekrar belirteyim;

05 Cari Transferlerin altında bulunan,

 05.4 Hane Halklarına Yapılan Transfer kodunda bulunan ödeneklerle ile gübre, mazot gibi tarımsal desteklemeler ödenir.

Burada ayrılan ödenek 54 milyar TL olup gayrisafi millî hasılanın yüzde birinden çok azdır.

****Eskiden mülga DPT’ ye şimdi Cumhurbaşkanına bağlı birime yatırım projeleri sunulur. Sunulan yatırım projeleri bütçesi ile ilgi kodlar 06 Sermaye Transferleri ve 07 Sermaye Transferleridir. Sunulan bir yatırım projesi vardır. Bu yani 07 Sermaye Transferleri bulunan ödenekten hane halklarına hibe şeklinde ödeme yapılır.

Hibe desteği, belirli bir projenin giderlerini karşılamak üzere kişi veya kurumlar tarafından geri ödeme şartı olmadan verilen mali ve ayni katkılardır. 

****Kısaca tarımsal destekleme ile tarımsal hibe ayrı konulardır.

Ayrıca tarımsal desteklemeler ile ilgili etki analizlerinin paylaşılması gerekmez mi?

****Ayrıca, 08 Borç Verme Koduna kodlanan ödeneklerden borç verilir. Daha önce kooperatiflere ve kooperatif üyelerine bu harcama kaleminden borç verilirdi. Kooperatiflerde tarımsal üretim ile ilgili, hayvancılık, besicilik, arıcılık projeleri uygulamak için borç alırlardı. Geri ödemesi ise, ilk 2 yılı ödemesiz, 6 yıl ödemeli ve çok düşük faizle 8 yıl şeklindeydi. Bu kooperatif projeleri uygulamadan kaldırılmıştı.

***Bu bütçe ile neler gerçekleştirilecek neler yapılacak? Bunları 2023 yılında takip etmek gereklidir.

Bazı örnekler verelim;

Yeşil dönüşüm altyapının oluşturulması için tarım sektöründe yeşil teknoloji Ar-Ge projeleri desteklenmeye devam edilecek, yeşil hidrojen ve enerji depolama gibi emisyon azaltılmasına katkı sağlayan teknolojilerin yatırım ekosistemi geliştirilecektir.

İklim değişikliğinin oluşturacağı olumsuz etkilerden, ülkemiz tarımını ve çiftçilerimizi korumak için tarım sigortasının koruma altına aldığı ürünler ve riskler bazında kapsamı genişletilecektir.

Tarım, savunma sanayi, yapay zeka, siber güvenlik, temiz ve sürdürülebilir enerji, havacılık ve uzay teknolojileri alanlarında nitelikli işgücü yetiştirmeye yönelik sektörle iş birliği çalışmaları gerçekleştirilecektir.

Başta tohum, gübre, yem, mazot ve ilaç olmak üzere tarımda girdi maliyetlerinin azaltılması, finansman yükünü hafifletici, teknoloji odaklı dönüşümü sağlayıcı programlar uygulanması ve stratejik tarım ürünlerinde hedef yeterlilik oranlarında üretimin tesis edilmesi suretiyle gıda arz güvenliği sağlanacak, çiftçi gelirlerinin üretimin sürdürülebilirliği temin edecek şekilde belirlenmesine devam edilecektir.

Tarımsal destekler üretimde verimliliği ve kaliteyi artıracak şekilde tahsis edilecek, etkin olmayan destekleme uygulamaları sona erdirilecektir.

Fiyat istikrarını desteklemek üzere gıda ve tarım ürünleri stok takip sistemi oluşturulacak ve gıda ürünleri depolarında izlenebilirlik artırılacaktır.

Dijital tarım uygulamaları kapsamında, uydu, telsiz haberleşme ağları, hava araçları, yapay zeka, veri bilimi ve yoğun teknoloji kullanımı ile tahminler yapılacak, veri ve modelleme kalitesi artırılarak üretim planlaması yapılacaktır.

Sürdürebilirlik kapsamında meraların ıslahı ve korunması çalışmalarına hız verilecektir.

Küçük aile işletmelerinin kırsaldaki varlığı ve tarımsal üretime katkılarını artırmak için hayvan verimini artıracak şekilde ahır ve ağılların ıslahı gerçekleştirilecektir.

****Bu yıl hazırlanan bütçeden bir beklenti olabilir mi? Tarımda sorunları çözebilir mi?

Doğru ve güvenilir rakamlarla doğru ölçümler yapabilirsek sorunları daha iyi görür daha iyi önlemler alabiliriz…

**Tarım sektöründe yatırım bütçesi daha fazla olmalıydı. Ülkemizde tarım sorunları düşünüldüğünde Tarım ve Orman Bakanlığının Bütçesindeki artış yeterli değildir.

Tarım sektöründe 2023 yılında yaşayabileceğimiz sorunlar için hazırmıyız? Önlemleri aldık mı?

Artık tarım daha fazla sorgulamalı, muhakeme edilmelidir. Ayrıca, araştırılmalı, okunmalı ve paylaşılmalıdır.

Bu yılın son yazısının konusu; dünyada tarımda neler söyledik, neler yaşadık ve neler bizi bekliyor, olacak.