Buğday Diplomasisi tüm dünyanın ağzının tadını kaçırmaya devam ediyor. Rusya tekrarlayan periyotlarla dünyayı açlık silahıyla tehdit ediyor. Bu yılı anlamak için geçmişi özetleme, geleceği tasavvur etme zorunluluğu doğuyor.

El Nino kaynaklı sıcaklıklar, iklim krizinin tarıma etkileri derken “Karadeniz Tahıl Koridoru” diplomaside tarımın önemini ortaya koyuyor.

Türkiye son yılların en önemli buğday krizini yaşarken Karadeniz Tahıl Koridoru yoksul ülkelere Türkiye eliyle umut olmaya devam ediyor. Koridordan yoksul ülkelere can suyu göndermeye çalışan Türkiye yurt içinde çiftçinin yaşadığı son yılların en büyük tarım sorununa kulak tıkamış gibi duruyor.

Sorun Yok Tüm Buğdayı Alacağız

Tahıl fiyatlarının açıklanması üzerinden bir ay geçse de serbest piyasada fiyatlar hala diplerde. TMO yüksek fiyattan alacağı buğdayı satamayacağı için randevu sistemini bahane edip mümkün olduğunca buğday almamaya çalışıyor. 9.25’ten aldığı onca buğdayı hangi sanayiciye satacak, merak konusu hadi sattı sanayici o buğday ile nasıl un yapıp ta un ihraç edecek.

Buğday üreten çiftçinin son bir yılı boşa gitti. Çiftçi gibi özellikle küçük un fabrikaları da buğday alacak finansmana erişemiyor. Geçtiğimiz hafta sektörün önemli temsilcileri bakanlıkla görüşmeler yaptı. Hazine ve Maliye Bakanı Mehmet Şimşek çiftçiye de, fırıncıya da, uncuya da finansman yok dedi. Başınızın çaresine bakın artık işler Ortodoks…

Dünyanın Buğdayı

Uluslararası Tahıl Konseyi 2023 dünya buğday rekoltesini 779 ile 789 milyon ton arasında revize etti. 195 milyon ton buğday ihraç edilmesi öngörülüyor. Geçtiğimiz yıl 198 milyon ton ihracat yapılmıştı. 264 milyon ton stok var. Dünya tahıl rekoltesi 2.283 milyon ton olarak bekleniyor. Toplam tahıl stoğu da yüzde 1 düşüşle 580 milyon ton düzeyinde öngörülüyor.

Çin 135 milyon ton ile hala ilk sırada, Hindistan 98 milyon ton olarak revize ettiği buğdayı ihraç etmeyeceğini, stoklarını düzenleyeceğini söylüyor.

Rus Tarım Bakanı Dmitry Patruşhev 130 milyon ton tahıl, 78 milyon ton buğday rekoltesi beklediklerini açıkladı. Geçtiğimiz yıl Rusya’nın tahıl rekoltesi 158 milyon tondu. Rusya’yı 47 milyon ton ile ABD, 36 milyon ton ile Fransa takip ediyor. Türkiye için açıklanan rekolte beklentisi 21.5 milyon ton.  Hindistan gıda güvenliği ve güvencesini sebep göstererek son yıllarda buğday ihracatı yapmıyor.

Asya’da mısır ve sorgumda artış bekleniyor. Pirinçte 7 milyon, mısır da yüzde 3 artış bekleniyor. AB hala dünyanın en önemli buğday ihracatçılarından yıllık yaklaşık 34 milyon ton buğday ihraç ediyor. Geçtiğimiz yıl Karadeniz Tahıl Koridoru antlaşması kapsamında 30 milyon tondan fazla Rus ve Ukrayna buğdayının sadece yüzde 19’u yoksul ülkelere gitti, kalanı diğerleri arasında paylaştırıldı, Avrupa’nın buğday stoğu oldukça yüksek. Kuraklık Fransa gibi buğday üreticisi ülkeleri uzun vadede korkutuyor, keza İspanya için de zeytin korkusu var.

Ukrayna’nın Tarımı

Ukrayna; Avrupa’nın ekmek teknesi Ayçiçeği, soya ve bazı ürünlerde lider. 42 milyon hektardan fazla tarım arazisine sahip son yıllarda tarımda önemli atılımlar yaptı. Dünya buğday ihracatının yüzde 10’unu yapıyor. Avrupa Birliği’nin 3, organik gıda tedarikçisi.

Ukrayna için buğday korkunç ve acılı hatırların da simgesi. 1932’de milyonlarca Ukraynalının ölümüne neden olan Stalin’in tarımı kolektifleştirme ve çiftçilerin topraklarına el koyma kararının sonucunda yaşanmıştı. Rusya ile Ukrayna arasında 50 milyar doların üzerinde bir ticaret varken 2019 yılında bu rakam 11 milyar dolara kadar düştü. Cargill gibi büyükler dünyayı gıdayla yönetme emellerinin bir parçası olarak Ukrayna’yı üs seçtiler.

Ukrayna yılda 70 milyon tondan fazla tarımsal üretim yapıyordu biraz düşse de hala üretiyor. Geçmişte sadece ayçiçeği tohumu üreten Ukrayna ayçiçeği işleme tesislerini kurarak dünyanın en büyük ayçiçeği yağı üreticisi oldu.

The Washington Post’un 2015 yılında yayımladığı bir makalede; “Rusya’ya göre, Batının Ukrayna’nın çiftliklerine yardımının nedeni dünyayı gıda yoluyla ele geçirmek istemeleri.” Makaleye göre Ukrayna yeni tarımsal yatırımlarla büyürken, batının Monsanto gibi şaibeli markaları GDO ürünlerini burada üretecek. Ukrayna’da GSYİH’nın %1o’u tarım kaynaklı.

Ukrayna – Rusya savaşının çıktığından bu yana AB Ukrayna’nın yanında olduğunu her fırsatta gösterirken Romanya, Macaristan, Slovakya, Bulgaristan, Polonya gibi ülkelerin çiftçileri geçtiğimiz aylarda Ukrayna’dan gelen gümrüksüz tarım ürünleri nedeniyle rahatsızlık duymaya başladıklarını dile getirince.

Ukrayna tarım ürünleri ithalatı durduruldu. 5 ülkeye gelen buğday, mısır, kolza tohumu, ayçiçeği söz konusu ülkelerde depolanamaz, satılamaz sadece diğer ülkelere geçişine izin verilir yönünde “istisnai ve geçici önleyici tedbirler” kapsamında antlaşmaya varıldı. Hatta AB 5 ülkeye 100 milyon Euro’luk bir de destek paketi yayınladı. Her şeye rağmen gelişmiş demiryolları sayesinde Ukrayna Batı ile ticaretini sürdürebiliyor.

Rusya’nın Tarımı

Rusya dünya buğday üretiminin yüzde 20, arpanın yüzde 29, mısırın yüzde 10, ayçiçeğinin yüzde 75’ini üretiyor. Yoksul Afrika’nın yüzde 67’si tahıllarını Rusya’dan tedarik ediyor. Dünya gübre üretiminin yüzde 13’ünü yapan Rusya nitrat bazlı gübre için gerekli amonyak, fosfat gibi maddelerin ana tedarikçisi.

2000 binli yıllarda dünya buğdayının sadece %5’ini ihraç eden Rusya son yılarda yaptığı yatırımlarla yılda 44 milyondan fazla buğday ihraç ediyor. Rusya’nın buğdaydaki atılımının temelinde dünyanın çeşitli yerlerinden uzmanlar ve danışmanların yarattığı bilimsel bir hamle var. Türkiye’den de Prof. Dr. Hamit Köksel Rus buğdayının kalite standartlarından sorumlu.

2021 yılında Türkiye’nin Rusya’dan yaptığı tarımsal ithalatın değeri  ihracatı 4.5 milyar dolar. Türkiye’nin Rusya’ya ihracatının karşılığıysa 1,5 milyar dolar.

Ukrayna şu anda Türkiye’nin fiyat rekabetiyle dünya ikincisi olduğu makarna pazarına çoktan göz dikti. Üretim altyapısını oluşturdu, Türkiye’nin pazar lideri olduğu bölgelerde saha çalışmaları yapmaya başladı bile, savaş çıkmasaydı birkaç yıla kalmaz makarna pazarımızı elimizden alacaktı. Keza Rusya o da yaptığı Sera yatırımları ile Türkiye’den sebze ihraç etmeye bir kenara bırakalım, elimizdeki kalan pazarları da bir çırpıda alacak benden söylemesi.

YOKSUL ÜLKELER AÇLIKTAN ÖLECEK Mİ?

26 Afrika ülkesi Ukrayna ve Rusya buğdayına erişememekten kaynaklı yeniden borç almak zorunda kaldı. Savaşlar, covit, iklim krizi yoksul ve gelişmekte olan ülkelerin yoksul halklarının yaşam maliyetini yükseltiyor. Yoksul ülkelerin yerel paralarının değer kaybetmesi ve gıda fiyatlarındaki artış yoksul ülkelerin harcamalarında gıdanın payını artırıyor, büyüme düşüyor. Dezavantajlı gruplardan kadınlar ve çocuklar en çok zarar görenlerden. Yapılan araştırmalar çocukların ilkokulda sağlıksız beslenmeleri nedeniyle hayat boyu pek çok alanda geride kaldıklarını gösteriyor.

Tüm bunlar olurken “öleceğiz pazarına tezgah açanlar” süreci olanca güçleriyle köpürtmeye, fırsat yaratmaya çalışıyorlar.

Gro Intelligence CEO'su Sara Menker, “dünyada 10 haftalık tüketime yetecek kadar buğday stoğu kaldı” diyerek ateşe körükle gidenlerin başında geliyor.

TARIM DİPLOMASİSİ İŞ BAŞINDA

2022 yazı “tarım diplomasisi” açısından önemli zamanlara tanıklık etti. Arkası yarında tadında 17 Temmuz bekleniyor. Bahisler Rusya’nın “anlaşmam” diyeceği yönünde.

Birleşmiş Milletler Genel Sekreteri Antonio Guterres; başından beri pek çok açıklama yaparak “piyasaları regüle etmeye, yoksullara umut olmaya” çalışıyor. Karadeniz tahıl koridorunun başladığı 22 Temmuz’da “Karadeniz’de bir deniz feneri yandı” diyerek sevincini dile getirdi.

Fao’ya göre Karadeniz Tahıl Koridorunun da devreye girmesiyle gıda fiyatları bir önceki yıla göre yüzde 18 geriledi.

KARADENİZ TAHIL KORİDORU

Afrika kıtasının yıl boyu karnını doyuracak 25 milyon Mısır ve 20 milyon ton buğday Ukrayna’da mahsur kaldı, Haziran 2022’de başlayan “Karadeniz Tahıl Koridoru Antlaşmasıyla” Rusya “tarım diplomasi”  başarısını perçinledi. Şimdiye kadar 35 milyon tondan fazla buğday antlaşma kapsamında taşındı.

GÖZLER 17 TEMMUZ’DA

Rusya Ne İstiyor

-Küresel ödeme sistemi SWIFT’e tekrar dâhil olmak

-Bazı Rus gübre şirketlerine uygulanan ticari blokajların kaldırılması

-Karadeniz’deki güvenlik endişeleri nedeniyle lojistik şirketlerine uygulanan ağır sigorta maliyetlerinin düzenlenmesi

-Ukrayna kontrolündeki Odesa’ya giden gübre için gerekli amonyak hattının açılması.

NE OLDU, NE DEDİLER

Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan yaptığı açıklamada Karadeniz Tahıl Koridoru konusunda Rus lider Putin ile “hemfikir” olduklarını ifade etti.

BM Genel Sekreteri Antonio Guterres her daim iş başında, bir hafta önce Rus lider Putin’e “Karadeniz Tahıl Koridorunu” uzatmaları yönünde mektup yolladı.

Rusya Başbakan Yardımcısı Viktoria Abramchenko; “tahıl konusundaki istikrarsızlığın arkasında batının ambargoları var” diyerek kızgınlığını dile getirdi.

RUSYA’DA BM’DE SÖZÜNÜ TUTMADI

Rus lider Putin’e göre yoksullara gitmek üzere yolladıkları 300 bin tondan fazla buğday gelişmiş ülkelere satıldı.

Antlaşmanın başında Rusya 1 milyon ton buğdayı Türkiye’deki fabrikalarda işlenip Afrika’ya gönderilmesi için bağışlayacağını açıklamıştı. Türk yetkililere göre Rusya 1 milyon ton buğday bağışı sözünü tutmadı.

RUSYA EKONOMİSİ DAYANIKLI

Savaşın başladığı tarihlerde birkaç moda markası Rusya’dan çekilse de gelinen noktada pek çok lüks marka hala Rusya’da. Oligartlar’ın yatırımlarında problemler olsa da ekonomi toparlanıyor.

Geçtiğimiz yıl Finlandiya Gelişmekte Olan Ekonomiler Bankası Enstitüsü; “Rusya’nın Haziran ayında yaptığı ithalat değerinin, bir önceki yıla göre mekanik ve makine cihazlarında % 40, elektrikli teçhizatta % 60, motorlu taşıtlarda % 65 düşük olduğunu” bildirmiş. Rus kuvvetlerin kullandığı modern balistik ve seyir füzelerindeki düşüşün nedenini “hammadde eksikliğine”  bağlamıştı.

Dünya Ekonomik Görünüm Raporuna göre Rus ekonomisi gayet dayanıklı. 2021’de yaptırımlar ve gübre kullanımındaki düşüşten kaynaklı gübre gelirleri azalsa da 2022’de verimde iyileştirme için artan gübre talebi ve yeni antlaşmalar sayesinde Rusya gübre, petrol ve doğalgazdan önemli bir gelir elde etti.  Gübre, petrol ve doğalgazdaki düşüşlerden kaynaklı gelecek yıl aynı karı elde etmesi mümkün değil.

RUSYA BÜYÜYOR

Uluslararası Para Fonu Rusya’nın GSYİH’nın 2022 sonuna kadar % 6 düşeceğini, ekonominin de 2023 yılında % 3.5 küçülebileceğini öngörürken tahminini olumlu yönde revize etti. IMF, Rusya’nın gidişatının iyi olduğunu 2023’te 0,7 büyüme beklediklerini açıkladı.

RUS TARIM STRATEJİSİ

“Dost ülkelerin istikrarlı gıda tedarikçisi olacağız diyen Rusya; 10 yıl içinde demiryollarıyla baştan başa örüldü, arazileri iyileştirildi, büyük şirketlere üretim hakkı verildi, Rusya Ziraat Bankası güçlendirildi, kredi olanakları, sigorta, makine gibi pek çok altyapı alanı iyileştirildi. Kendi kendine yeterlilikte yüzde 95’i yakalayıp, ihracat yapacağız, tarımda lider olacağız” Açıklamalar Rus liderin 2017 yılında buğday ihracatında gösterilen başarının kutlandığı törendeki konuşmasından.

RUSYA TAHILINI SATMAK ZORUNDA MI?

Rusya tarımı, 10 yılda yüzde 250 büyüme. Tarım silahı ile yoksul ve gelişmekte olan ülkeleri kontrol etmek, tarımdan para kazanmak. Rusya’nın amacı şartları zorlamak, tavizler elde etmek ve elbette tahıl satarak GSYİH’ya katkı sunmak, yoksa tahılların turşusunu kurmak pek akıllıca olmasa gerek.

TÜRKİYE UN LİDERLİĞİNİ KAYBEDEBİLİR

Rusya son yıllarda ithalatta uyguladığı yüzde 50 vergiyi ülkede yatırım yapan un fabrikalarından almıyor. Teşviklerle beraber Türkiye’nin önde gelen tahıl işleme fabrikalarından Tiryaki, Ulusoy Un gibi büyükler Rusya’da yatırım yaptı.

Bizler Karadeniz Tahıl Koridorunu konuşurken Türkiye orta vadede un ihracatındaki liderliğini kaybedebilir. Yoksullara umut olalım derken kendi çiftçimizi, sanayicimizi unutuyoruz. Rusya’nın hedefi tarımda liderlik olunca tarım diplomasisi dört bir koldan çalıştırılıyor. Rus yönetimin uzun vadede petrol kadar güçlü silahı tarım. İklim krizi de Rusya’nın yanında artan güneşlenme süreleri Rusya’da tarımsal ürünlerde çeşitlilik sağlıyor.

Ezcümle; Rusya’nın amacı tahıl kozuyla taviz almak.  17 Temmuz pazartesi antlaşmaya varılamasa bile Putin’in Ağustos ayında Türkiye’ye yapacağı ziyarette mutlaka antlaşma sağlanacaktır. Zira Rusya’nın derdi bağcıyı dövmek değil, üzüm yemek.