“İleriye baskı yapan zekâ” bilimi motive ederken günlük bilgiyi de bilim süzgecinden geçmeye zorlar, kıymetli bilginin üretilmesini sağlar. Bilginin muteber olanı has fırınlarda pişerken, artıkları yoksul ve gelişmekte olan ülkelerde promosyona düşer maalesef.
O yüzden her bilim dalında yıkıcı yeniliklerin önünü açmak, konuşulmayanı tartışmaya açmak geleceğin önünü açar. İşte bu yüzden günün sorunlarını bir kenara bırakıp tarımın geleceğine, geleceğin tarımına göz atmakta fayda var. Zira tarımdaki temel sorunlar yönetilmediğinde “tarım ülkelerin en önemli güvenlik açığı” olacak. İşte bu nedenle yeni ürünleri, yeni teknolojileri konuşmak hatta “eski köye yeni adetler” getirebilir miyiz diye bakmakta fayda var.
BAHTSIZ DARI
Tarım tarihinde, bazı coğrafyalar gibi bazı ürünler de bahtsızdır. Domates Amerika kıtasından çıktıktan sonra kısmeti açıldı. Buğday istisnasız herkesin ortak tat belleği. Patatesi sevmeyen yok. Dünyada 400 bin tür bitki türü olmasına karşın bugüne kadar 17 bin türü kültüre alındı. Günümüzde ortalama 200 tür ekiliyor. Tarım endüstrisi ortalama 20 ürünün ağırlığında. Günlük beslenmemizin %80’i 10 çeşitten oluşuyor. Bölgesel olarak değişmekle beraber bazı türler daha şanslı bazılarının kaderinde hor görülmek, dışlanmak var.
10 BİN YILDIR AYNI SOFRA
Modern çağın beslenme şekli yeni ve modern gözükse de aslında 10 bin yıl önceki Neolitik dönemden kalma Avcı Toplayıcı dönem alışkanlıklarıyla devam ediyor. Bereketli Hilal ve Orta Asya’da üretilen tahılların % 90’ı hala ekilmeye, gıda endüstrisinin taşıyıcı ürünü olmaya devam ediyor.
TÜRK TARIMI YENİ TAHILLARLA TANIŞMALI
Dünyada çok az bir bölgede üretilen bazı ürünler iklim kriziyle berabere yeniden gündeme geliyor. Islahçılar, tohum şirketleri kuraklığa karşı dayanıklı, besin değeri güçlü ürünleri ve yeni tahıl çeşitlerini yeniden çalışmaya başladı.
SÜPER GIDALAR DARI – SORGUM
Darı ve sorgum, onlar da buğday ve arpa gibi ilk kültüre alınan ürünlerden olmasına rağmen mutfakta pek kıymet görmedi. Modern tarım teknikleri, su, gübre kullanımı kurak toprakların yıldızı sorgum ve darının endüstrinin ilgisini çekmesini engelledi.
Dünya sorgum ve darı için ciddi adımlar atarken Türkiye iklim krizini hala ciddiye almıyor. Ürün deseninde zerre değişiklik yok, destekler hala en çok su tüketen mısıra, pancara. Kriz kapıda biz içerde hala keyif çatıyoruz, büyüklerin deyimiyle belli ki arpamız fazla gelmiş.
BÜYÜKLER FARKETTİ
Sorgum, parmak darı, inci darı, tilkikuyruğu gibi tahıllar tarım endüstrisinin dikkatini çoktan çekti. Darı ve sorgum ilaç sektörü ve fonksiyonel gıdaların da dikkatini çekmeyi başladı. Nütrasotik ürünler yüksek derecede kalsiyum, demir, çinko, potasyum, protein ve esansiyel aminoasitler içeren zengin besin kaynakları. Düşük glisemik indekse sahip olmaları da bonus gibi çağımız hastalıkları obezite ve şeker hastalığına karşı mucize gibi.
İKLİME DOST SORGUM
Dünya sorgum üretimi de her geçen yıl artıyor. Gelişmiş tarım ekonomileri buğday yerine daha az girdiye ihtiyaç duyan, gerek insan gıdası gerekse hayvan yemi olarak kullanılabilecek yeni tahılların peşinde. Yüksek verimli, strese dayanıklı, istenen pişirme özelliklerine sahip, güçlü besin kaynağı. İyi bir hayvan yemi kaynağı olduğu gibi aynı zamanda da güçlü bir biyoyakıt kaynağı olan sorgum son yıllarda tarım endüstrinin dikkatini çekmeyi başardı.
Çeşitli programlarla iyi tohumlar ıslah edildi. Süper besin dönemi bitse de bazı tarımsal ürünler üretim avantajları nedeniyle tarımın yıldızı olmaya aday. Bunlardan biri sorgum diğeri darı. Yıllık sorgum üretimi 62 milyon tonu geçmek üzere. Lider Amerika 10 milyon ton sorgumu hem hayvan yemi olarak hem de biyoyakıt üretmek için kullanıyor.
3 metreye kadar ulaşabilen boyuyla tarımın boylu posluları arasındaki sorgum sıcağa ve kurağa dayanıklı. Yüksek fotosentez verimine sahip sorgumun fazla suya ve gübreye ihtiyacı yok. Şimdilerde sadece yoksul Afrika ülkelerinin yiyeceği olan sorgumun zengin sofralarına taşınması an meselesi.
Mısırın en yakın rakibi olacak sorgumun 12 milyon tonu ihraç edilmekte. Dünya sorgum ihracatının 11 milyon tonu Amerika tarafından gerçekleştirilmekte. Türkiye’nin sorgum üretimi yıllık 100 ile 400 bin ton arasında değişmekte. Sorgum ihracatı hiç yapılmazken hayvan yemi olarak kullanmak üzere yıllık ortalama 200 ton sorgum ithalatı yapılmakta, az da sayılmaz.
YEŞİL DEVRİMİN DARISI
İklim krizinin diğer bir kazananı darı. Darı aslında Yeşil devrimin de yıldızlarındandı. O dönemde darı ıslah çalışmaları da yapılmıştı fakat ilerleyen zamanlarda endüstri buğday, şeker pancarı, pirinç, pamuk, soya, mısır gibi ürünlere fazla önem verince darı ve sorgum öksüz kaldı ya da kendini yeterince pazarlayamadı.
İKLİM KRİZİNİN DOSTU GIDALAR
İklim krizi darının lehine çalışıyor. Diğerlerine göre 3 kat daha az su gerektiriyor. En çok Afrika kıtasında tüketiliyor. Girdi maliyeti düşük darı daha az su, ilaç ve gübre gerektirirken aynı zamanda verimi de yüksek. Anatomik olarak yüksek C4 mahsulleri daha yüksek fotosentetik verimliliğe sahip.
Hatta yüksek CO2 seviyesinden bile diğer ürünlere göre çok daha az etkileniyor. Hindistan’ın kurak bölgelerinde kırsal nüfusunun % 50’si hala darı ile besleniyor. Sulamaya gerek kalmadan yetiştirilen darı Hindistan hayvancılığının % 60’ının da besini aynı zamanda. Darı bize uymaz diyenlere hayvan yeminde dışa bağımlılığı hatırlatır her türlü işe yarayacağını hatırlatırım.
2023 DARI YILI
Birleşmiş Milletler sürdürülebilir çözümler ve kaynaklar olarak gördüğü darı ve sorgum gibi tahılları önemseyerek 2023 yılını “DARI YILI” ilan etti. Keşke 2023 yılını darı yılı ilan etmeden önce verimli darı tohumları programlarının altyapısını çalışıp endüstri tarafında da planlama yapılsaydı.
Zira bir ürünü desteklemek için sadece yılı ona ayırmak yetmiyor. Tüm endüstrinin darı için planlanması gerekiyor. Ülkeler yeni ürün desenine darıyı almalı. Toptancılar ürünün tedarikçilerini tanımalı, endüstri darıyı bilmeli en mühimi de istenilen düzeyde ekilse bile kim tüketecek. Darıdan hangi yemekler yapılıyor gastronomiye anlatmak gerekmez mi. Eğer sadece hayvancılık hedefleniyorsa o başka tabi. O zaman da hayvan yemi üreticileriyle işbirliği yapılmalı.
Bir ürünü açıklamadan önce o ürünün ait olduğu endüstrinin tüm değer zincirleri çalışılmalı, pazarlama planı yapılmalı. Aynı zamanda düzenleyici politikalarla süreç desteklenmeli.
Darı, ıslahçıların dikkatini çekmek istiyor. Birleşmiş Milletler Tarım ve Gıda Örgütü’nün “2023 Darı Yılı” darıyı tüm dünyada tanıtacak. Darı son günlerde çok mutlu, sorgumun yakaladığı başarıya o da “darısı başımıza” diyerek dua ediyor.
İKLİM KRİZİ DARININ ÖNÜNÜ AÇTI
Mısır, buğday, soya tüm reklamların, yemek showlarının saygıyla önünde eğildiği besinler. Pazarlama onların tarafında, endüstri onları paketledi, onlar için emek verildi. Hem çevre dostu hem de sağlıklı, üstelik suya minneti de yok. Tarıma aranan kan gözümüzün önünde olsa da antik tarım savunucuları buğdayın peşine takılmışlar gerçek antik zaman tahıllarından haberleri yok.
TARIMIN İTİBARSIZ TAHILI DARI
Girdi maliyetleri bakımından idareli darının, dünyadaki üretimi 32 milyon ton olsa da miktarı artmaya devam ediyor. Bazı yıllarda üretim 38 milyon tonu bulmakta. Darı üretiminde lider 10 milyon ton ile Hindistan. Nijer, Sudan, Burkano, Nijerya gibi Afrika ülkeleri en çok üreten ülkelerden. Hindistan’ın Pita ekmeği, Afrika’nın geleneksel lapası darı unundan yapılmakta. Darı geleneksel bir ürün olduğu için daha çok üretildiği yerlerde tüketilmekte. Bu açıdan dünya ticaretine konu olan darı yok denecek kadar az.
DARIYA İADEYİ İTİBAR
Türkiye’de 35 bin dekara kadar çıkan ekim alanı son yıllarda giderek düşmekte. Son yıllarda 5 ila 6 bin ton arasında değişen darı hala zamanının gelmesini bekliyor. TÜİK verilerine göre darı ithalatı 2 bin tonun üzerinde gerçekleşmekte.
DARISI BAŞIMIZA
Darı ve sorgum gibi ürünler Türk tarımında ilgi çekmiyor. Sebebi darı ve sorgumun yakın tarihli kültürümüzde yer almaması. Hâlbuki antik dönemlerde Anadolu’nun çeşitli yerlerinde, Orta Asya’da her iki tahıl çeşidi de bolca kullanılıyordu. Bi tadına baksak binlerce yıllık tat belleğimiz hemencecik darıyı hatırlayacak. Mis gibi pilavlar, çorbalar, salatalar onu bekliyor.
DARI VE SORGUMA Bİ TABAK KOY
Bize düşen ıslahçıların dikkatini çekip verimli çeşitlerin çalışılmasını sağlamak. Sonra endüstride, pakette, pazarlamada, raflarda yer bulmak. En önemlisi de sofralarda darı ve sorguma bi tabak koymak.
O zaman afiyet olsun.
